رابطه وقف با تامین مالی جمعی یا جمع سپاری مالی (کراود فاندینگ)

رابطه وقف با تامین مالی جمعی یا جمع سپاری مالی (کراود فاندینگ)

سنت وقف به عنوان یکی از سنت های اسلام دارای آثار فراوان اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در یک جامعه است. وقف با تامین منابع مالی لازم در ایجاد و گسترش مراکز علمی و فرهنگی نقش بسزایی ایفا می کند. به همین خاطر دولت ها تمایل دارند که افراد جامعه به طور جدی تری در این زمینه مشارکت داشته باشند. با این کار افراد جامعه می توانند به کمک دولت ها بیایند و در سازندگی کشور خود سهیم شوند. علاوه بر این با وجود وقف، افراد می توانند در رفع محرومیت در بین اقشار ضعیف جامعه و حل مشکلات و معضلات اجتماعی، موثر واقع شوند.


 
از آثار ویژه وقف می توان به این موضوع اشاره کرد که با استفاده از وقف، از انباشت ثروت جلوگیری خواهد شد و با وجود موقوفات، مراکز اقتصادی با پشتوانه بهتری می توانند به فعالیت خود ادامه دهند. بنابراین وقف می تواند به عنوان یک نهاد مالی مناسب و ابزار مالی کارآمد در راستای رفع نیازهای یک جامعه به کار گرفته شود. این موضوع می تواند رابطه وقف با تامین مالی جمعی یا جمع سپاری مالی را به خوبی آشکار کند.

وقف می تواند به خوبی نیازهای طبقات فقیر جامعه تامین نمایند و از نظر اقتصادی و مالی، امکانات لازم برای اقشار کم درآمد و محروم را فراهم کند. همچنین وقف می تواند پشتوانه خوبی برای علم و دانش در جامعه باشد و از طریق وقف مدارس و کتابخانه ها منابع لازم برای رشد علم و دانش را ایجاد کند. علاوه بر این، وقف با ایجاد مراکز درمانی و بیمارستان ها می تواند در زمینه توسعه بهداشت و درمان در کشور موثر باشد و با ایجاد مساجد و مراکز عبادی در زمینه اشاعه فرهنگ دینی نیز نقش مهمی از خود نشان دهد. (1)
 

وقف و تامین منابع مالی مورد نیاز

از آنجا که امکان وقف برای افراد متمول بیشتر از سایر افراد فراهم است؛ با استفاده از روش هایی می توان سایر افراد را در تامین منابع مالی وقف مشارکت داد. یکی از روش های مفید برای رسیدن به این هدف، استفاده از اوراق وقف است.

با استفاده از اوراق وقف، افرادی غیر از افراد متمول نیز می توانند دارایی خالص خود را با مبالغ اندک وقف کنند و با این کار در این سنت حسنه مشارکت نمایند. با استفاده از اوراق وقف، سرمایه های اندک به سمت وقف سرازیر می شود و فرهنگ وقف گسترش بیشتری پیدا می کند.



به طور کلی برای وقف می توان سه نوع محصول مالی را در نظر گرفت:
 

• وقف سهام و یا وقف پول

• وقف پول و وقف سهام به دلیل اینکه امکان وقف با سرمایه های اندک را برای همه افراد ایجاد می کند؛ می تواند بسیار کمک کننده باشد .(1)

 

• استفاده از نهادها و ابزارهای مالی مرتبط با حوزه وقف

• صندوق های وقفی، نهادهای وقفی مناسبی برای تامین مالی وقف محسوب می شوند. این نوع صندوق ها هم می توانند برای مدت زمان محدود با هدف خاصی در نظر گرفته شوند؛ هم می توانند برای مدت زمان نامحدود به کار گرفته شوند. همچنین صندوق های وقفی می توانند در حوزه های مختلفی استفاده شوند و اهداف متنوعی را دنبال کنند. (1) و (2)

 

• استفاده از ابزارهای مالی جهت توسعه موقوفات

• در این مورد می توان از اوراق اجاره، مرابحه و استصناع به منظور تامین مالی طرح های وقفی بهره برداری کرد. همچنین استفاده از ابزارهای خاص وقف مانند اوراق وقف می تواند در جهت توسعه موقوفات استفاده شود. اوراق وقف نوعی ابزار مالی مبتنی بر اوراق بهادار اسلامی هستند که می توانند در زمینه تامین مالی وقف به کار گرفته شوند.
• اوراق وقف اصولا به صورت غیر انتفاعی هستند و با هدف جمع آوری وجوه از سرمایه گذاران خرد و اشخاص حقیقی ارائه می شوند. اوراق وقف بدون سر رسید هستند و اگر شخصی بخواهد در کار خیرخواهانه ایی سهیم باشد؛ بدون آن که اصل مبلغ خودش را دریافت کند؛ می تواند از اوراق وقف استفاده کند. (1) و (2)

مدل مالی برای انتشار اوراق وقف

ارکان انتشار اوراق وقف باید به طور واضح مشخص شوند. ارکان اصلی در وقف شامل متولی و طرفین وقف است. اما سایر ارکان مهم در وقف شامل واقف، بانی، نهاد واسط، متولی، امین، حسابرس، عامل فروش، مشاور طراحی اوراق و پیمانکار است که در ادامه هر یک را توضیح می دهیم:
 

• واقف و بانی

به وقف کننده، واقف می گویند. هر فردی می تواند یک واقف باشد، به شرطی که عاقل و بالغ باشد و با اختیار خود و با قصد، وقف را انجام بدهد. بانی کسی است که عامل انتشار اوراق بهادار وقف است. در صورت نیازمندی به یک دارایی خاص و یا وجه نقد و فراهم نبودن امکان تامین آن از روش های دیگر، بانی می تواند اقدام به انتشار اوراق بهادار اسلامی کند. در زمینه فرایند انتشار اوراق بهادار وقف، سازمان اوقاف و امور خیریه به عنوان بانی محسوب می شود. وظیفه ای که بانی بر عهده دارد؛ ایجاد شرایط لازم برای انتشار اوراق وقف و نظارت بر اجرای امور مربوط به آن است. (1) و (3)
 

• نهاد واسط

واسط شخصی حقوقی است که اوراق بهادار به نام آن منتشر می شود. در واقع شرکت هایی که در فرایند تبدیل دارایی به اوراق بهادار و انتشار آن فعالیت می کنند و شرکت هایی با مسئولیت محدود و هدف خاص هستند، نهاد واسط هستند. نهاد واسط مستقل از بانی است و بانی سهمی در شرکت واسط نخواهد داشت.

وجود این گونه نهادهای واسط باعث ایجاد شفافیت در روند وقف بر اساس اصول شرعی خواهد شد و ریسک های اوراق بهادار را کاهش می دهد. در کل می توان گفت هدف اصلی نهاد واسط، تامین مالی بانی از طریق انتشار اوراق بهادار اسلامی است.
 

متولی

به کسی که اداره امور موقوفه را بر عهده داشته باشد؛ متولی می گویند. وظایف متولی از زمان وقف دارایی شروع می شود و تا پایان عمر آن است که بر عهده متولی قرار می گیرد. سازمان اوقاف و امور خیریه می تواند در زمان انتشار اوراق، متولی را به واقفان پیشنهاد کند و با تایید آن ها می توان متولی را از همان ابتدای کار مشخص کرد.
 

امین

وظیفه امین، حفظ حقوق سرمایه گذاران است. امین، شخصی حقوقی ست که از طرف سرمایه گذاران نمایندگی دارد و در جهت حفظ منافع سرمایه گذاران فعالیت می کند. علاوه بر این؛ مسئولیت نظارت بر روند عملیات انتشار اوراق بهادار اسلامی را بر عهده دارد. به طوری که تمامی مبادله های مالی اوراق بهادار تحت نظارت امین انجام می گیرد. بنابراین وجود امین باعث می شود که اعتماد مردم بیشتر جلب شود و فرایند انتشار ابزار مالی و خرید این نوع ابزارها با اطمینان انجام گیرد. (1) و (3)


 

حسابرس

حسابرس بر مصرف درست وجوه وقف، نگهداری حساب ها و میزان پیشرفت طرح مورد نظر رسیدگی می کند و در این حوزه اظهار نظر می کند. حسابرس موظف است که در دوره های زمانی مشخص شده، گزارش های مربوطه را به سازمان اوقاف و امور خیریه (که در حکم بانی است) ، خریداران وقف و امین، ارائه نماید. در واقع وجود حسابرس برای نهاد واسط الزامی است به این دلیل که نهاد واسط، یک نهاد مالی به شمار می آید.
 

• عامل فروش

عامل فروش در واقع بانکی است که وظیفه فروش اوراق وقف را بر عهده دارد. این وظیفه از طرف واسط بر عهده عامل فروش گذاشته شده است. وجود بانک به عنوان عامل فروش باعث می شود که فروش اوراق به عموم مردم امکان پذیر شود. (1) و (4)
 

• مشاور طراحی اوراق

وظایف مشاور طراحی اوراق شامل هماهنگ کردن تمامی ارکان و طراحی مناسب اوراق است که در این زمینه به سازمان اوقاف و امور خیریه کمک می کند.  
 

پیمانکار

یکی از مهم ترین ارکان انتشار اوراق وقف، پیمانکار است. به این دلیل که این پیمانکار است که اقدام به ساخت دارایی می کند. اوراق وقف برای ساخت یک طرح ایجاد می شود و این پیمانکار است که باید دارایی را بسازد. وجود مهندسان مشاور می تواند به پیمانکار کمک شایانی کند. (1) و (4)

در ادامه مدل عملیاتی و قابل اجرا برای انتشار اوراق وقف به منظور تامین منابع مالی وقف معرفی می شود تا رابطه وقف با تامین مالی جمعی و یا جمع سپاری مالی بیشتر مشخص شود. بدیهی است با استفاده از این روش می تون در جذب سرمایه های اندک برای وقف، موفق تر عمل کرد.
 

مدل عملیاتی و قابل اجرا برای انتشار اوراق وقف

برای اجرای مدل عملیاتی انتشار اوراق وقف، سازمان اوقاف و امور خیریه از خدمات شرکت های شرکت های تامین سرمایه استفاده می کند و ارکان اصلی ذکر شده برای انتشار اوراق وقف تعیین می شود. پس از این کار، برای انتشار اوراق، زمان بندی مناسبی مشخص می شود. مهندسان مشاور طرح مد نظر را با توجه به نوع آن (مدرسه، بیمارستان، مراکز درمانی و غیره) تهیه می کنند و آن را مبنای انتشار اوراق وقف قرار می دهند. (1) و (5)



در گام بعدی، نحوه استفاده از خدمات یک شرکت واسط بررسی می شود و اوراق انتشار به نام واسط، منتشر می گردند. اوراق مورد نظر از طریق موسسه های خیریه و یا بانک، به عموم مردم فروخته خواهد شد. با جمع آوری وجه مورد نظر برای ساخت طرح، باید پیمانکار و ناظر طرح مشخص شود. گاهی اوقات با یک مناقصه، پیمانکار تعیین می شود. با تعیین پیمانکار، عملیات ساخت طرح مورد نظر شروع می شود.

پیمانکار تحت نظر ناظر، اقدام به ساخت طرح می کند. در پایان، واسط به نمایندگی از دارندگان اوراق انتشار وقف، دارایی را وقف می کند و آن را به متولی تحویل می دهد. با این کار شخصی که دارنده ورقه وقف هست، واقف محسوب می گردد.

با استفاده از این روش، افراد با سرمایه های اندک و وجوه نقدی کم می توانند در سنت حسنه وقف شرکت کنند. اوراق انتشار وقف روش مطمئن و کاربردی برای برقراری وقف است و می توان در کمک به اقشار کم درآمد و ضعیف جامعه، گام بزرگی را بردارد. (1) و (5)



در اینجا سعی شد رابطه وقف با تامین مالی جمعی یا جمع سپاری مالی معرفی شود و مدل مالی انتشار اوراق وقف همراه با ارکان اصلی آن به وضوح تعریف شود. با بهره گیری از روش ذکر شده در این مقاله می توان سرمایه های خرد و اندک را به سمت وقف سرازیر کرد و افراد جامعه با هر سطح مالی را در این سنت حسنه مشارکت داد. با این کار فقط نیاز به سرمایه های زیاد برای وقف نیست بلکه با سرمایه های کم هم می توان در وقف نقش موثر ایفا کرد.

پینوشتها
1.www.sid.ir
2.www.ensani.ir
3.www.ensani.ir
4. www.ensani.ir
5.www.rasekhoon.net